HATUA ZA UKUAJI NA MAENDELEO YA MTOTO

Jinsi ya kutumia chati hizi za maendeleo ya mtoto

Watoto hukua katika nyanja kuu zifuatazo: kimwili, kiakili, kimawasiliano (kutoa ishara au kuongea), na kijamii (kuhusiana na watu wengine). Baadhi ya stadi ambazo mtoto hujifunza hujumuisha nyanja zote hizi. Kwa mfano, mtoto anapotoa mikono wake kwa mtu mwingine, anakuwa anatumia:

stadi ya kimwili – kuinua mikono yake.
stadi ya kiakili – anakutambua.
stadi ya mawasiliano – anakuambia kile anachotaka.
stadi ya kijamii – anafurahia kubebwa na wewe.

Chati zifuatazo zinaonesha baadhi ya stadi ambazo watoto hujifunza na lini hujifunza. Unaweza kutumia chati hizi kupata taarifa za jumla kuhusu jinsi gani watoto huendelea kutoka hatua moja hadi nyingine na kukusaidia kuamua stadi gani ambazo mtoto anahitaji kujifunza.

miezi 6	miezi 12	miaka 2
Chati zinaonesha jinsi stadi za watoto za kimwili hubadilika kadri wanavyokua.

Kukusaidia kuamua stadi gani ambazo watoto wanahitaji kujifunza

Chagua chati ambayo inakaribia sana umri wa mtoto. Kwenye chati, chora na kuzugushia mdwara stadi ambazo mtoto wako alizonazo. Unaweza kugundua kuwa mwanao hana baadhi ya stadi ambazo watoto wengine wenye umri kama wake wanazo. Kulijua hili kunaweza kukusaida kuamua mazoezi gani ambayo unataka kumshirikisha mtoto.

Miaka

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

hutumia maneno 2 na sentensi zenye maneno 3

Cheza mpira

Baba

hutumia maneno mepesi

huiga neno mojamoja au ishara

kikombe

hulinganisha vitu mbalimbali

hutumia vitu mbalimbali vinavyohusiana

hujishughulisha kwa makini na jambo fulani kwa muda mrefu

hucheza pembeni na watoto wengine

humuiga mtoa huduma/mlezi

hutoa rai kwa wengine anapohitaji msaada

hupanga pamoja vitu vikubwa vikubwa

hutembea

huchotama

Katika chati iliyooneshwa juu,mama amezungushia midwara stadi ambazo mtoto wake wa miez 20 anaweza kuzifanya. Mtoto wake anahitaji shughuli za kumsaidia kupata stadi za kimwili na mawasiliano.

Kila sehemu ya mdwara huu inaonesha nyanja tofauti ya maendeleo. Picha na maneno ni mifano ya stadi ambazo watoto wengi wanakuwa nazo wanapofikisha miezi 3.

Miezi

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

huonyesha hisia kwa sauti au nyuso alizozizoea

huonyesha hisia kwa sauti au matendo ya ghafla

huwatambua wanaomhudumia

hulia anapokuwa na njaa au kutojisikia vizuri

huweza kutulizwa kwa sauti au mguso/kupapaswa

hutabasamu anaposhirikishwa kwenye mchezo

anatambua mikono

hunyonya ziwa

huinua kichwa juu akiwa amelalia tumbo lake

Watoto ambao hawawezi kutenda stadi 2 katika sehemu mojawapo kwenye mduara watanufaika kutokana na shughuli ambazo huwasidia watoto kuendelea katika nyanja hiyo. Lakini picha hizi ni mifano tu ya stadi. Kwa mfano, katika sehemu ya mawasiliano kwenye mduara: siyo lazima upulize zumari! Swali la kujiuliza ni iwapo mtoto wako huitikia sauti ya ghafla(isiyo ya kawaida).
Usisahau kwamba mtoto atajifunza vizuri zaidi kwa kufanya shughuli ambazo watoto wengine wa umri wake hufanya katika jamii yako.

Kila sehemu ya mdwara huu inaonesha nyanja tofauti ya maendeleo. Picha na maneno ni mifano ya stadi ambazo watoto wanakuwa nazo wanapokuwa na umri wa miezi 6.

Miezi

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

hutoa sauti na tendo rahisi kuonesha hisia

aaah

hugeuza kichwa kuelekea sauti au tendo

huokota vitu na kuviweka mdomoni

hucheza na vidude vya kuchezea kwa njia mbalimbali

huvutiwa na vitu

huonesha woga mbele ya watu wapya kwake

huonesha rai kutaka uangalizi au huduma

hutambua watu kadhaa

hujiviringisha kutoka tumboni hadi mgongoni na kutoka mgongoni kurudi kulalia tumbo

huweza kukaa kwa msaada

huchezesha na kurusha mikono na miguu

Watoto ambao hawawezi kufanya stadi 2 kutoka sehemu mojawapo ya mdwara watanufaika na shughuli za kumsaidia mtoto kuendelea katika Nyanja hiyo. Lakini picha hizi ni mifano tu ya stadi. Kwa mfano, katika sehemu ya stadi za kimwili kwenye mdwara: mtoto wako siyo lazima achezee kinya’nga. Swali la kujiuliza ni iwapo mto wako huchezesha na kurusha viungo vyake.
Kumbuka kwamba mtoto atajifunza vizuri zaidi kwa kufanya shughuli amnbazo watoto wengine wenye umri kama wake wanazofanya katika jamii hiyo.

Kila sehemu ya mdwara huonyesha nyanja tofauti ya maendeleo. Picha na maneno ni mifano tu ya stadi ambazo watoto wanakuwa nazo wanapokuwa na umri wa miezi 12.

Miezi

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

huelewa maneno na ishara nyepesi

Nipatie mimi

huanza kutamka majina ya vitu

huunganisha sauti

ba-ba
ga-ga

wa wa

hujifunza kwamba vitu vipo hata kama havioni kwa macho

hujibidisha kutatua matatizo mepesi

huanza kuelewa sababu (chanzo) na matokeo yake

hutumia matendo au ishara kuonesha hisia

hulia mhudumu wake anapoondoka

huanza kufurahia kucheza na watu wengine

hukaa mwenyewe bila msaada

hutambaa

hujivuta na kusimama mwenyewe

Watoto wadogo ambao hawawezi kutenda stadi 2 kutoka mojawapo ya sehemu kwenye mduara watanufaika kutokana na shughuli ambazo husaidia watoto kuendelea katika nyanja hiyo. Lakini picha hizi ni mifano tu ya stadi. Kwa mfano, katika nyanja ya stadi za kijamii: hulazimiki kucheza na mtoto wako. Swali la kujiuliza ni iwapo mtoto wako anafurahia kucheza na wengine.
Kumbuka kuwa mtoto atajifunza vizuri kwa kufanya shughuli ambazo watoto wengine wenye umri wake katika jamii yake wanafanya.

Kila sehemu ya mduara huu inaonesha nyanja tofauti ya maendeleo. Picha na maneno ni mifano ya stadi ambazo watoto wengi wanakuwa nazo wanapokuwa na umri wa miaka 2.

Miaka

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

hutumia maneno 2 na sentensi zenye maneno 3

Cheza mpira

Baba

hutumia maneno mepesi

huiga neno mojamoja au ishara

kikombe

hulinganisha vitu mbalimbali

hutumia vitu mbalimbali vinavyohusiana

hujishughulisha kwa makini na jambo fulani kwa muda mrefu

hucheza pembeni na watoto wengine

humuiga mtoa huduma/mlezi

hutoa rai kwa wengine anapohitaji msaada

hupanga pamoja vitu vikubwa vikubwa

hutembea

huchotama

Watoto ambao hawawezi kutenda stadi 2 kutoka mojawapo ya sehemu kwenye mduara watanufaika kutokana na shughuli ambazo husaidia watoto kuendelea katika nyanja hiyo. Lakini picha ni mifano tu. Kwa mfano, katika sehemu ya stadi za kiakili katika mduara: mtoto wako halazimiki kupiga ngoma. Swali ni iwapo mtoto wako anaweza kutumia vitu 2 kwa mpigo.
Kumbuka kuwa mtoto atajifunza vizuri kwa kufanya shughuli ambazo watoto wengine wenye umri wake katika jamii yake wanafanya.

Kila sehemu ya mduara huu inaonesha nyanja tofauti za maendeleo. Picha na maneno ni mifano ya stadi ambazo watoto wengi wanakuwa nazo wanapokuwa na umri wa miaka 3.

Miaka

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

Onesha mdomo wako?

huwasiliana kwa kueleweka

Nataka kwenda na Baba

huelewa sehemu kubwa ya lugha nyepesi

huchomeka vipande vya vitu kwenye mashimo au nafasi zinazoendana

huchambua vitu

hutenganisha vitu na baadaye kuviunganisha pamoja

hupenda kusifiwa baada ya kufanya kazi nyepesi

Ahsante kwa kusaidia

hufurahia kusaidia na kazi za nyumbani

anatambua hisia za watu

hukimbia, huruka na hupanda

hutumia mikono yake kwa kazi zisizo rahisi

hurusha mpira

Watoto wadogo ambao hawawezi kutenda stadi 2 kutoka sehemu mojawapo sehemu kwenye mduara watanufaika kutokana na shughuli ambazo husaidia watoto kuendelea katika nyanja hiyo. Lakini picha hizi ni mifano tu ya stadi. Kwa mfano, katika nyanja ya stadi za kijamii: mtoto wako halazimiki kufagia. Swali la kujiuliza ni iwapo mtoto wako anafurahia kusaidia na kazi za nyumbani.
Kumbuka kuwa mtoto atajifunza vizuri kwa kufanya shughuli ambazo watoto wengine wenye umri wake katika jamii yake wanafanya.

Kila sehemu ya mduara huu inaonesha nyanja tofauti ya maendeleo. Picha na maneno ni mifano ya stadi ambazo watoto wengi wanakuwa nazo wanapokuwa na umri wa miaka 5.

Miaka

Stadi za mawasiliano

Stadi za kiakili

Stadi za kijamii

Stadi za kimwili

Nilianguka kwenye maji.

huuliza maswali mengi

Nani wapo kule? Wanafanya nini ?

huzungumzia au kuonesha ishara ya kile alichokifanya

hufuata malekezo rahisi

hutanzua chemshabongo nyepesi

huelewa kuhesabu

huelewa kanuni au amri

hucheza na watoto wengine

Nasikitika.

Pole sana.

huonesha hisia nyingi

hunakili na kuchora sura au umbo rahisi

huweza kutembea kinyumenyume kwa urahisi

huruka kwa mguu mmoja

Watoto wadogo ambao hawawezi kutenda stadi 2 kutoka sehemu mojawapo sehemu kwenye mduara watanufaika kutokana na shughuli ambazo husaidia watoto kuendelea katika nyanja hiyo. Lakini picha hizi ni mifano tu ya stadi. Kwa mfano, katika nyanja ya stadi za kijamii: mtoto wako hapaswi kufanya tendo la kumsikiliza mwalimu. Swali la kujiuliza ni iwapo mtoto wako anaelewa kanuni au amri kama ilivyo kwa watoto wengine.
Kumbuka kuwa mtoto atajifunza vizuri kwa kufanya shughuli ambazo watoto wengine wenye umri wake katika jamii yake wanafanya.